Medytacja to zagłębianie się w myślach, rozważanie, namysł to praktyki polegające na ćwiczeniu umysłu lub wprowadzaniu się w odmienny stan świadomości dla uzyskania dobroczynnego skutku, albo aby umysł uznał treść odmiennego stanu bez identyfikowania się z nim lub jako cel sam w sobie. Termin medytacja odnosi się do wielu różnych praktyk, wliczając w to techniki mające na celu zwiększenie wewnętrznej energii siły życiowej i aby rozwinąć współczucie, miłość, cierpliwość, wielkoduszność i przebaczenie

Podstawą większości odmian medytacji jest praca z umysłem. Istnieją tu dwa główne sposoby wykonywania tej pracy:

Medytacje zwrócone do wewnątrz – mają zwykle na celu zagłębienie się w swej osobowości, w celu dokonania zmian, wyciszenia lub wzmocnienia różnych jej aspektów, uzyskania pewnych odpowiedzi, lub wzajemnego uzgodnienia różnych elementów osobowości. Do tej grupy zaliczają się np. wszelkie techniki transowe, hipnotyczne, wizualizacyjne, mantry, taijiquan, joga. Czasem są one wykonywane z zamkniętymi oczami.

Medytacje zwrócone na zewnątrz – mają zwykle na celu zwiększenie czujności i poprawienie koncentracji oraz spontaniczności. Pozwalają żyć „tu i teraz” z mniejszym bagażem przeszłości i przyszłości. Do tej grupy zalicza się na przykład większość technik zen. Na ogół są wykonywane z otwartymi oczami. Wiele spośród medytacji z tej grupy można wykonywać w trakcie codziennych zajęć.

Najbardziej rozwinięty system pozycji medytacyjnych napotykamy w jodze.

W buddyzmie pozycje medytacyjne mają mniejsze znaczenie niż sposób pracy z umysłem. Siedząc w lotosie z rozbieganym umysłem uzyskamy mniej niż ćwicząc uważność w tłoku w tramwaju. Buddyzm proponuje następujące pozycje (w kolejności od najlepszej do najgorszej): lotos, półlotos, pozycja ćwierćlotosu, pozycja birmańska, siad skrzyżny, przysiad na piętach, siedzenie na krześle, leżenie.

Medytacje wykorzystuje się w psychoterapii oraz jako dodatek do leczenia wymagającego redukcji stresu i poprawy samopoczucia. Medytacja prowadzi bowiem do „lepszego wglądu w siebie”. Problemy mogą zaistnieć jedynie w przypadku praktykowania medytacji przez niektórych psychotyków albo osoby, dla których kontakt z własną podświadomością i emocjami może być niebezpieczny (np. cierpiący na ciężką depresję albo lęki). U zdrowych ludzi efekty różnych form medytacji są pozytywne i obejmują np. poprawę relacji interpersonalnych oraz inteligencji emocjonalnej, redukcję stresu, gniewu i negatywnych emocji, poprawę koncentracji i funkcji kognitywnych.

Praktykowanie medytacji może również zwielokrotnić działanie niektórych leków, szczególnie przeciwlękowych i zmniejszających ciśnienie krwi. W takim przypadku dozowanie tych leków musi być monitorowane przez lekarza.

Wszystkie tradycyjne szkoły medytacyjne przestrzegają przed zwracaniem uwagi na wizje i stany transowe. Zaleca się traktowanie ich jako kolejnego wrażenia, na którym nie należy się koncentrować, lecz podążać za medytacją.